Psychiatrie en Venray gaan al meer dan honderd jaar samen.
De Krankzinnigenwet van 1884 is de aanleiding om in Limburg een goede opvang voor psychiatrische patiënten te realiseren.
Aanvankelijk zou Roermond de aangewezen plek hiervoor zijn, maar door inspanningen van de heer Trynes, zakenman in Venray en lid van de Provinciale Staten van Limburg, kozen de Broeders van Liefde voor Venray.
St. Servatius Geneeskundig Gesticht voor Krankzinnige Mannen en Zenuwlijders werd tussen 1905 en 1907 in opdracht van de Broeders van Liefde uit Gent (B) gebouwd.
De keuze om grond aan te kopen in het Venrays Veld zal niet moeilijk zijn geweest Het terrein lag in een open landschap, was boerenland met vooral vruchtbare grond en in die tijd was het vanzelfsprekend om een eigen boerderij te hebben als psychiatrisch ziekenhuis. Daarbij lag het spoorstation van Oostrum dichtbij. In juli 1905 begonnen de broeders met de grondaankoop en de nieuwbouw.
Het paviljoenmodel van St. Servatius, volgens de voor die tijd nieuwste inzichten voor de verpleging van krankzinnigen, was een ontwerp van de Turnhoutse architect Henri van der Plas. In dit model zijn losse paviljoens (afdelingen) gegroepeerd rond enkele centraal gelegen hoofdgebouwen.
Op St. Servatius waren de belangrijkste paviljoens door middel van glazen gangen met elkaar en de hoofdgebouwen verbonden. De verder afgelegen paviljoens stonden door middel van ondergrondse tunnels met de hoofdgebouwen in verbinding.
In 1907 werd aan de andere kant van Venray gestart met de bouw van Sint Anna, een krankzinnigen gesticht voor vrouwen. Hiervoor nemen de Zusters van Liefde van Jezus en Maria ook uit Gent (B) het initiatief.
Er is een sterke scheiding tussen mannen en vrouwen en beide gestichten werken als zelfstandige organisaties los van elkaar. Het zijn kleine mini-maatschappijen, geheel zelfvoorzienend met een boerderij, veehouderij, slagerij, bakkerij, groentetuin, enzovoort. Op St. Servatius werken tot beginjaren zestig dan ook uitsluitend mannen. De eerste geneesheer, aan de inrichting verbonden, was Dr. Janssen, voorheen huisarts in Venray.
Het dorp Venray, St. Servatius en St. Anna raken door de jaren heen in velerlei opzichten met elkaar verbonden. Elke Venrayse familie kent wel iemand die er werkt of heeft gewerkt. De vroegere Gezinsverpleging, de patiënt leefde in familieverband bij een gezin als steunsysteem, zorgde er voor dat de integratie van patiënten binnen het maatschappelijke leven in Venray als gewoon werd ervaren. De terreinen van St. Anna en St. Servatius waren lange tijd niet openbaar, maar wel toegankelijk voor de bevolking in het kader van allerlei gezamenlijke activiteiten of festiviteiten.
In 1905 wordt begonnen met de bouw van het ‘krankzinnigengesticht’ Sint Servatius voor mannen. De opdrachtgever is de Generaal-overste Vader Amadeus Stockmans van de Congregatie der Broeders van Liefde uit Gent.
De eerste patiënt wordt 7 februari 1907 opgenomen. Op het moment van de officiële opening op 27 mei 1907 zijn er dan al bijna 200 patiënten opgenomen. In 1914 zijn het er ruim 600.
Een aantal paviljoens waren zowel bovengronds als ondergronds met elkaar verbonden. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, tijdens de bombardementen, boden de kelders niet alleen voor de patiënten en broeders, maar ook voor veel inwoners van Venray een veilige schuilplaats.
Veel oude gebouwen zijn inmiddels verdwenen en hebben plaats gemaakt voor nieuwbouw. Met gevolg dat het gangenstelsel is verdwenen. Alleen onder het huidige Dienstencentrum (de kapel van St. Servatius samen met het voormalige paviljoen A) zijn de gangen nog aanwezig.
Beide gestichten waren zoals gezegd vrijwel helemaal zelfvoorzienend. Een wereld op zich, met broeders dan wel zusters aan het roer. Zij stonden bovenaan in de hiërarchie. Pas als in de late jaren vijftig steeds meer religieuzen uittreden, verandert dit beeld.
In de jaren vijftig doen medicijnen, de psychofarmaca, hun intreden en hiermee verandert de zorg ingrijpend. De klachten van vele patiënten verminderen hierdoor aanzienlijk waardoor er meer en andere behandelmogelijkheden mogelijk zijn.
In de jaren 60 verdwijnt de naam gesticht en wordt vervangen door psychiatrisch ziekenhuis.
Per 1 januari 1971 dragen de congregaties de inrichtingen over aan over aan de nieuwe stichtingen St. Anna en St. Servaas.
Midden jaren ‘70 van de vorige eeuw fuseren St. Anna en St. Servaas onder de naam Psychiatrisch Centrum Venray (PCV).
Vanaf 1981 is er sprake van gemengd verplegen, dat wil zeggen dat zowel mannen als vrouwen samen wonen binnen afdelingen.
Begin jaren 90 wordt de naam: Vincent van Gogh Instituut een feit.
De naam Vincent van Gogh is gekozen om de kracht weer te geven van de mens met psychische of psychiatrisch problemen die ook tot bijzondere prestaties in staat is.
In 2003 fuseert het Vincent van Gogh Instituut met het RIAGG-Noord-Limburg en het CAD (Consultatie Alcohol en Drugs) en krijgt de organisatie een nieuwe naam: GGZ Noord -en Midden-Limburg.
Vanaf 2010 draagt de organisatie de huidige naam: Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheid.
In de afgelopen decennia hebben er grote veranderingen plaatsgevonden in geestelijk gezondheidszorg (afgekort ggz). Natuurlijk zijn de vernieuwde inzichten in behandeling en begeleiding van mensen met psychische, psychiatrische problemen het belangrijkste.
Als gevolg hiervan wijzigt echter ook het inzicht ten aanzien van het wonen en hoe belangrijk de woonvorm is. Besloten psychiatrische instellingen gaan plaatsmaken voor een maatschappelijke integratie van geestelijke gezondheidszorg. Daarom zijn onder andere veel oude gebouwen verdwenen en heeft er nieuwbouw plaatsgevonden, waardoor cliënten meer privacy, zelfstandigheid en de keuze voor flexibele woonwormen hebben gekregen.
De oude naam St. Servaas is al jaren geleden omgedoopt in Servaashof, een passende naam voor deze gewone wijk met haar bijzondere bewoners. Als straatnaam is D’ n Herk gekozen, een van de velen oude veldnamen van het Venrays Veld.
Het oorspronkelijke plan uit 2005 was om in de kern van deze wijk een psychiatrisch ziekenhuis te bouwen en aan de randen reguliere woningbouw. Door de crisis, het instorten van de huizenmarkt, is dit plan echter nooit helemaal gerealiseerd. Er zijn wel nieuwe afdelingen en appartementen gebouwd, architectonisch passend bij de resterende oude paviljoens.
De belangrijkste paviljoens vooraan op St. Servatius, nu Servaashof, kregen een palazzo-achtige uitstraling. De paviljoens verder naar achteren waren eenvoudiger van architectuur en minder versierd, maar blijven monumentaal van karakter.
Van de oorspronkelijke bebouwing staan nu nog slechts een aantal paviljoens. De kapel en paviljoen A worden eind 2016 na een grootschalige renovatie als Dienstencentrum in gebruik genomen door alle ondersteunende diensten van Vincent van Gogh.
De kapel in rode baksteen opgetrokken, heeft een T-vormig grondplan met vier traveeën in het schip en drie in elke korte zijarm. In elk muurvlak tussen twee steunberen zien we aan de buitenkant twee langgerekte smalle vensters, gekoppeld door een deelzuiltje en afgesloten met twee kleine rondboogjes. Daarboven een grote boog die links en rechts rust op een steunbeer. Centraal onder die boog een rondvenster. Alle decoraties in geel geglazuurde bakstenen. Er zijn houten consoles onder de dakrand. Zadeldaken sluiten de kapel af. Er is een sierlijk klokkentorentje boven de kapelingang.
De architectuur is een combinatie van neo-romaanse en neo-renaissancistische bouwstijlen.
D’ n Herk 23, paviljoen G, hier zijn kantoren in gevestigd.
Het is een markant en fraai gebouw is opgenomen in de gemeentelijke monumentenlijst.
Bij dit grote paviljoen zijn de hoekrisalieten uitgewerkt tot torens met boven de dakgoot drie hoekige treden en daarop een koepelvormige, met ribben versterkte leien afdekking. De torens worden bekroond door een gesloten lantaarn en met daarop een lage koepel, bekroond door een rijk versierde smeedijzeren windvaan. Er zijn nokpionnen. Het paviljoen is opgetrokken in neobarokstijl.
D’ n Herk 25, voormalig paviljoen I, biedt nu onderdak aan het Centrum voor Angst- en Dwangstoornissen. Het heeft twee bouwlagen met twee hoekrisalieten. De originele uitbouw die het paviljoen verbond met de glazen gang is nog aanwezig. Het heeft de gevelindeling met de boogvormige vensters en de baksteendecoraties in de bekende kleurstelling, evenals het overdekte terras met balustrade en de daarop aansluitende tuin. Een forse dakpartij sluit het geheel af.
D’ n Herk 92,voormalig paviljoen J, staat momenteel leeg. Dit gebouw heeft één bouwlaag. Het grondplan is symmetrisch opgezet. De beide hoekrisalieten zijn uitgewerkt tot kleine zijvleugels. Ook hier zien we de gevelindeling met behulp van grote boogvormige vensters, evenals de baksteendecoraties. Het paviljoen is afgedekt me enorme schilddaken.
Het oude Hoofdgebouw aan de Stationsweg is inmiddels gesloopt. 'De triomfboog' die bij de entree stond, is behouden gebleven en heeft elders op Servaashof een nieuwe bestemming gekregen.
In 2017 is een nieuw bestemmingsplan voor Servaashof vastgesteld, een plan met meer flexibiliteit, minder woningen (dan het plan uit 2005) en meer kansen voor de monumentale en karakteristieke panden. Vincent van Gogh verwacht met de nieuwe opzet beter in te spelen op haar doelstellingen met betrekking tot verdere vermaatschappelijking voor haar cliënten.
Zoals reeds gezegd, tijden veranderden en de geestelijke gezondheidszorg ook. Vincent van Gogh streeft naar een samenleving die normaal doet over psychiatrie, waarin mensen de mentale veerkracht hebben om van waarde te blijven voor zichzelf en anderen. Met als blik op de toekomst:: een ggz die bijdraagt aan sneller herstel en met een grotere rol voor de sociale omgeving.
Inmiddels is Vincent van Gogh een organisatie voor ggz die werkzaam is in de regio’s Noord- en Midden-Limburg, delen van Brabant en Gelderland.
Binnen locatie Servaashof in Venray zijn anno 2018 nog enkele specialistische centra gevestigd, afdelingen en appartementen voor cliënten met een langdurende zorgvraag op weg naar een zo zelfstandig mogelijk leven in een prettige (beschermde) woonomgeving. En tot slot het Dienstencentrum waarin alle ondersteunende diensten van Vincent van Gogh zijn gevestigd.
